Θυμάμαι ακόμα ξεκάθαρα την εποχή εκείνη - όχι πολύ παλιά - που θεωρούσα τη φωτογραφία περισσότερο χόμπι και δημοσιογραφική απεικόνιση παρά τέχνη, που θύμωνα μάλιστα συχνά με ανθρώπους που θεωρούσαν τους εαυτούς τους καλλιτέχνες απλά και μόνο επειδή έβγαζαν φωτογραφίες. Τότε η φωτογραφία μου φαινόταν κάτι εύκολο και μάλλον α-νόητο και στο μυαλό μου είχα την τέχνη ως κάτι κοπιαστικό και δύσκολο, που απαιτούσε οπωσδήποτε αφοσίωση και χρόνο από τη μεριά του δημιουργού, για να προσφέρει στο θεατή αισθητική απόλαυση αλλά και βαθύτερη κατανόηση στα μυστήρια της ζωής.
Διαπιστώνω τώρα ότι τα έργα τέχνης που με αγγίζουν περισσότερο είναι συνήθως φωτογραφίες. Και έτσι σήμερα, στο Athens Photo Festival στην Τεχνόπολη είχα περισσότερες από μία αφορμές για να συγκινηθώ, να προβληματιστώ, ακόμα και να θυμώσω. Η φετινή είναι η 13η διοργάνωση του κορυφαίου φεστιβάλ φωτογραφίας της νοτιοανατολικής Ευρώπης και ενός από τα πέντε παλαιότερα στον κόσμο και περιλαμβάνει, όπως πάντα, εκθέσεις φωτογραφίας από έλληνες και ξένους καλλιτέχνες καθώς και παράλληλες δράσεις και εκδηλώσεις σε διάφορους χώρους της Αθήνας.
Στον ατμοσφαιρικό και ήδη συναισθηματικά φορτισμένο χώρο της Τεχνόπολης σε υποδέχεται αρχικά η αίθουσα με τους νέους έλληνες φωτογράφους. Η Δάφνη Μελίδου με το Myths απεικονίζει αστικά τοπία του Καναδά και ''σκηνοθετεί'' μια αποστασιοποιημένη γυναικεία μορφή σαν σε αποσπασματικά πλάνα από κινηματογραφική ταινία του David Lynch.
Το ίδιο κάνει και η Αναστασία Βασιλακοπούλου στο State of Mind, όπου οι ήρωές της μοιάζουν ψυχικά αποκομμένοι από το περιβάλλον τους, αφήνουν τις κινήσεις τους στη μέση και απουσιάζουν από την ίδια τους τη ζωή, σα να βρίσκονται παγιδευμένοι σε κάποια ταινία του περίφημου πια greek weird wave.
H Mαρίλη Κωνσταντινοπούλου τονίζει περισσότερο το τοπίο - ένα τοπίο όμορφο, αλλά ταυτόχρονα απειλητικό και τρομακτικό - στο Au Bout du Monde, όπου πρωταγωνιστεί ένα παραθαλλάσιο χωριό της νότιας Γαλλίας με μεγάλη κοινότητα προσφύγων εργατών στην ακμάζουσα τότε βιομηχανία άλατος.
Ο Στέλιος Καλλινίκου πάλι παραθέτει μια σειρά εντυπωσιακών πορτρέτων (που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής) νεαρών μαθητών σε μια σχολή πυγμαχίας στο Λονδίνο. Αυτοί οι τύποι δεν είναι κακοί, ούτε καλοί, λέει το project του (No good guys - No bad guys), είναι απλά παιδιά με αντίπαλο την ίδια τη ζωή.
Στην αίθουσα με τους παλιούς φούρνους φωταερίου, η έκθεση του Augustin Rebetez από την Eλβετία με τίτλο Blanco.Vision of Blindness σε γραπώνει καταρχήν από το λαιμό με το εισαγωγικό της κείμενο, τόσο έντονο και λυρικό, που θέλεις να βγάλεις το μπλοκάκι σου από την τσάντα και να το αντιγράψεις ολόκληρο. ''Είμαστε φαντάσματα και προσπαθούμε να γίνουμε ορατοί'', λέει. ''Γιατρευόμαστε με μικρές πληγές. Με θραύσματα. Τρεφόμαστε από αυτόματο μηχάνημα. Η τέχνη μας είναι μηχανοκίνητη και καταβροχθίζει κηροζίνη....Είμαστε ένα αρχιπέλαγος. Μια παρέλαση από αρρώστιες....Κλαίμε και από τα μάτια μας τρέχουν σταλακτίτες. Προκαλούμε ατυχήματα...Και σε ό,τι ρίξουμε το βλέμμα μας, μας γραπώνει....'' Kαι τα έργα της είναι αρκούντως σκοτεινά, ερεθιστικά και goth, μαύρες γάτες και φλογισμένα σπίτια και ασπρόμαυρα συμπλέγματα ανθρώπων, η πιο ροκ μάλλον ενότητα της διοργάνωσης.
Και αν και η έκθεση είναι ήδη αρκετά δυνατή, δεν έχουμε ακόμα αγγίξει την ψυχή της, δεν έχουμε ακόμα φτάσει στα πιο συγκλονιστικά της κομμάτια. Aυτά βρίσκονται ένα κτίριο πιο πέρα, με το Fake holidays του αυστριακού Reiner Riedler, ενός ντοκιμαντερίστα φωτογράφου, που απεικονίζει με χιούμορ και κυνισμό πλαστούς παραδείσους σε όλο τον κόσμο, υπερμεγέθεις Disneyland, όπου οι άνθρωποι σωρρεύονται στις διακοπές τους για να διασκεδάσουν με τρόπο fast food. Οι φωτογραφίες του είναι μεγάλες, υπερφωτισμένες και με ενοχλητικά έντονα χρώματα, που μοιάζουν κάθε άλλο παρά φυσικά. Και, παρόλο που μου προξενούν αρχικά μια έντονη δυσαρέσκεια, στη συνέχεια κάθομαι και τις χαζεύω ώρες, σα να μη μπορώ να ξεκολλήσω από μπροστά τους.
Δε μπορώ να ξεκολλήσω ούτε από το Here to Stay του γάλλου Cedric Delsaux, στον πάνω όροφο του ίδιου κτιρίου. Οι δικές του φωτογραφίες είναι καθαρές, υπνωτιστικές και ηρεμιστικές στο μάτι, αν και στην πραγματικότητα απεικονίζουν σκληρές όψεις της καθημερινότητας, κοτοπουλάκια στοιβαγμένα σε κουτιά σα λεμόνια, εγκαταλελειμένα βιομηχανικά τοπία, νεκροταφεία αυτοκινήτων και μικρές κολάσεις εσωτερικού και εξωτερικού χώρου.
Λίγο πιο κάτω ο δανός Jacob Aue Sobol με το Close to you φωτογραφίζει μάλλον μια κοινότητα ρομά, καθώς και ηλικιωμένους ασιάτες, ανθρώπους που ζουν σε υποβαθμισμένα περιβάλλοντα, ωστόσο δείχνουν να χαίρονται τη ζωή και τον έρωτα με έναν τρόπο απενοχοποιημένο, φυσικό και ανάλαφρο.
Το One day in history της νορβηγίδας Andrea Gjestvang είναι μια γροθιά στο στομάχι. Η μέρα αυτή στην ιστορία είναι η 22α Ιουλίου του 2011, όταν 69 νεαρά άτομα εκτελέστηκαν σε μια πολιτική κατασκήνωση στο νησί Ουτόγια της Νορβηγίας από τον ψυχοπαθή Breivik. Περίπου 500 άτομα κατάφεραν να γλιτώσουν από τη σφαγή. Η καλλιτέχνης τράβηξε πορτρέτα αυτών των νέων ένα χρόνο μετά, όταν πια είχαν επιστρέψει στο σπιτικό τους περιβάλλον. Οι φωτογραφίες της δείχνουν όμορφα, θλιμμένα πρόσωπα αγοριών και κοριτσιών, που έχουν τραυματιστεί σωματικά και ψυχικά, που δε μπορούν πια να κοιμηθούν τη νύχτα, που πάσχουν από μετατραυματικό στρες και έχουν χάσει τους φίλους τους. Στέκομαι ώρα μπροστά σε μια φωτογραφία ενός νεανικού χεριού με τατουάζ. ''One week last summer'' γράφει.
Θυμάμαι ότι, όταν έμαθα το γεγονός, ήμουν κι εγώ σε διακοπές στην Κροατία, είχαμε μόλις φάει πρωινό και είχαμε μπει στο τουριστικό μας πούλμαν για την πρωινή μας ξενάγηση. Στην αρχή οι ειδήσεις που μαθαίναμε ήταν συγκεχυμένες και ασαφείς, μιλούσαν για αιματοχυσία στο Όσλο, για τρομοκρατικό χτύπημα με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Κι εγώ στο Όσλο είχα φίλους κι έναν μεγάλο έρωτα, εγώ εκεί είχα ποτίσει με τα δάκρυά μου τα σεντόνια δυο ξενοδοχείων, δε μπορούσα να πιστέψω ότι η πόλη της αγάπης μου, η χώρα της αγάπης μου είχε τώρα πνιγεί στο αθώο αίμα.
Και αν το One day in history είναι γροθιά στο στομάχι, τότε το Ιntented Consequences στη διπλανή αίθουσα (back to back) είναι πραγματικό μαρτύριο. Ο αμερικανός Jonathan Torgovnik ταξίδεψε μέσα σε μια τριετία αρκετές φορές στη Ρουάντα για να φωτογραφίσει και να πάρει συνεντεύξεις από γυναίκες που βιάστηκαν από εθνοφρουρούς, κατά τη διάρκεια του αιματηρού εμφύλιου που συγκλόνισε τη χώρα από το 1990 ως το 1993 και αναγκάστηκαν στη συνέχεια να γεννήσουν τα παιδιά τους, τους καρπούς του βιασμού τους. Οι γυναίκες αυτές είδαν στις περισσότερες περιπτώσεις ολόκληρη την οικογένειά τους να σφαγιάζεται μπροστά τους, βιάστηκαν ομαδικά και επανειλλημένως από τους αντάρτες, (αλλά κάποιες και στα στρατόπεδα προσφύγων, όπου κατέφυγαν αργότερα για προστασία), έμειναν ανάπηρες, κόλλησαν Aids και έφεραν στον κόσμο παιδιά που δυσκολεύονται να αγαπήσουν, μερικά από τα οποία είναι επίσης οροθετικά. Οι ιστορίες τους είναι συγκλονιστικές και σε γεμίζουν θλίψη και θυμό για τα όρια της κτηνωδίας στα οποία μπορεί να φτάσει ένα ανθρώπινο ον.
Για να σταματήσω να κλαίω, επιστρέφω στην προηγούμενη, νορβηγική αίθουσα, όπου δίπλα στην τραγωδία της Ουτόγια, φιλοξενείται και η πανέμορφη έκθεση Echoes της Hebe Robinson. Γύρω στα 1950, οι κάτοικοι ενός απομακρυσμένου ψαροχωρίου της Νορβηγίας εισέπραξαν από την κυβέρνηση χρήματα για να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να εγκατασταθούν σε πιο κεντρικές περιοχές, προκειμένου το Lofoten, το χωριό τους, να εκσυγχρονιστεί. Επίσης δεσμεύτηκαν να μην επιστρέψουν ξανά. Η καλλιτέχνης επιστρέφει ιστορικές φωτογραφίες στα μέρη που τραβήχτηκαν αρχικά, συνδέοντας έτσι το παρελθόν με το παρόν, δείχνοντας με τον όμορφο και ευρηματικό της τρόπο ότι ο άνθρωπος στοιχειώνει τους τόπους που έζησε τόσο με την παρουσία του όσο και με την απουσία του, ότι τα βήματά του είναι ακόμα νωπά στο χιόνι και μια χειρονομία αγάπης ενός ηλικιωμένου ζευγαριού μπροστά στο σπίτι του αφήνει τα ίχνη του στο χώμα, ακόμα και αν το ζευγάρι είναι πια νεκρό, το σπίτι ισοπεδωμένο.
Γιατί, ναι. ''Είμαστε φαντάσματα. Προσπαθούμε να γίνουμε ορατοί.....Πιστεύουμε στις σκιές και στους ψιθύρους....Έχουμε δέκα ζωές.....Αν τα όνειρά μας κυλήσουν στην ομπρέλα σας, τότε ο καιρός είναι καλός.''
(Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 20 Νοεμβρίου 2013. Περισσότερες πληροφορίες για τους χώρους, αλλά και τις λοιπές δράσεις στο site : www.photofestival.gr)
Διαπιστώνω τώρα ότι τα έργα τέχνης που με αγγίζουν περισσότερο είναι συνήθως φωτογραφίες. Και έτσι σήμερα, στο Athens Photo Festival στην Τεχνόπολη είχα περισσότερες από μία αφορμές για να συγκινηθώ, να προβληματιστώ, ακόμα και να θυμώσω. Η φετινή είναι η 13η διοργάνωση του κορυφαίου φεστιβάλ φωτογραφίας της νοτιοανατολικής Ευρώπης και ενός από τα πέντε παλαιότερα στον κόσμο και περιλαμβάνει, όπως πάντα, εκθέσεις φωτογραφίας από έλληνες και ξένους καλλιτέχνες καθώς και παράλληλες δράσεις και εκδηλώσεις σε διάφορους χώρους της Αθήνας.
Στον ατμοσφαιρικό και ήδη συναισθηματικά φορτισμένο χώρο της Τεχνόπολης σε υποδέχεται αρχικά η αίθουσα με τους νέους έλληνες φωτογράφους. Η Δάφνη Μελίδου με το Myths απεικονίζει αστικά τοπία του Καναδά και ''σκηνοθετεί'' μια αποστασιοποιημένη γυναικεία μορφή σαν σε αποσπασματικά πλάνα από κινηματογραφική ταινία του David Lynch.
Το ίδιο κάνει και η Αναστασία Βασιλακοπούλου στο State of Mind, όπου οι ήρωές της μοιάζουν ψυχικά αποκομμένοι από το περιβάλλον τους, αφήνουν τις κινήσεις τους στη μέση και απουσιάζουν από την ίδια τους τη ζωή, σα να βρίσκονται παγιδευμένοι σε κάποια ταινία του περίφημου πια greek weird wave.
H Mαρίλη Κωνσταντινοπούλου τονίζει περισσότερο το τοπίο - ένα τοπίο όμορφο, αλλά ταυτόχρονα απειλητικό και τρομακτικό - στο Au Bout du Monde, όπου πρωταγωνιστεί ένα παραθαλλάσιο χωριό της νότιας Γαλλίας με μεγάλη κοινότητα προσφύγων εργατών στην ακμάζουσα τότε βιομηχανία άλατος.
Ο Στέλιος Καλλινίκου πάλι παραθέτει μια σειρά εντυπωσιακών πορτρέτων (που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής) νεαρών μαθητών σε μια σχολή πυγμαχίας στο Λονδίνο. Αυτοί οι τύποι δεν είναι κακοί, ούτε καλοί, λέει το project του (No good guys - No bad guys), είναι απλά παιδιά με αντίπαλο την ίδια τη ζωή.
Στην αίθουσα με τους παλιούς φούρνους φωταερίου, η έκθεση του Augustin Rebetez από την Eλβετία με τίτλο Blanco.Vision of Blindness σε γραπώνει καταρχήν από το λαιμό με το εισαγωγικό της κείμενο, τόσο έντονο και λυρικό, που θέλεις να βγάλεις το μπλοκάκι σου από την τσάντα και να το αντιγράψεις ολόκληρο. ''Είμαστε φαντάσματα και προσπαθούμε να γίνουμε ορατοί'', λέει. ''Γιατρευόμαστε με μικρές πληγές. Με θραύσματα. Τρεφόμαστε από αυτόματο μηχάνημα. Η τέχνη μας είναι μηχανοκίνητη και καταβροχθίζει κηροζίνη....Είμαστε ένα αρχιπέλαγος. Μια παρέλαση από αρρώστιες....Κλαίμε και από τα μάτια μας τρέχουν σταλακτίτες. Προκαλούμε ατυχήματα...Και σε ό,τι ρίξουμε το βλέμμα μας, μας γραπώνει....'' Kαι τα έργα της είναι αρκούντως σκοτεινά, ερεθιστικά και goth, μαύρες γάτες και φλογισμένα σπίτια και ασπρόμαυρα συμπλέγματα ανθρώπων, η πιο ροκ μάλλον ενότητα της διοργάνωσης.
Δε μπορώ να ξεκολλήσω ούτε από το Here to Stay του γάλλου Cedric Delsaux, στον πάνω όροφο του ίδιου κτιρίου. Οι δικές του φωτογραφίες είναι καθαρές, υπνωτιστικές και ηρεμιστικές στο μάτι, αν και στην πραγματικότητα απεικονίζουν σκληρές όψεις της καθημερινότητας, κοτοπουλάκια στοιβαγμένα σε κουτιά σα λεμόνια, εγκαταλελειμένα βιομηχανικά τοπία, νεκροταφεία αυτοκινήτων και μικρές κολάσεις εσωτερικού και εξωτερικού χώρου.
Λίγο πιο κάτω ο δανός Jacob Aue Sobol με το Close to you φωτογραφίζει μάλλον μια κοινότητα ρομά, καθώς και ηλικιωμένους ασιάτες, ανθρώπους που ζουν σε υποβαθμισμένα περιβάλλοντα, ωστόσο δείχνουν να χαίρονται τη ζωή και τον έρωτα με έναν τρόπο απενοχοποιημένο, φυσικό και ανάλαφρο.
Το One day in history της νορβηγίδας Andrea Gjestvang είναι μια γροθιά στο στομάχι. Η μέρα αυτή στην ιστορία είναι η 22α Ιουλίου του 2011, όταν 69 νεαρά άτομα εκτελέστηκαν σε μια πολιτική κατασκήνωση στο νησί Ουτόγια της Νορβηγίας από τον ψυχοπαθή Breivik. Περίπου 500 άτομα κατάφεραν να γλιτώσουν από τη σφαγή. Η καλλιτέχνης τράβηξε πορτρέτα αυτών των νέων ένα χρόνο μετά, όταν πια είχαν επιστρέψει στο σπιτικό τους περιβάλλον. Οι φωτογραφίες της δείχνουν όμορφα, θλιμμένα πρόσωπα αγοριών και κοριτσιών, που έχουν τραυματιστεί σωματικά και ψυχικά, που δε μπορούν πια να κοιμηθούν τη νύχτα, που πάσχουν από μετατραυματικό στρες και έχουν χάσει τους φίλους τους. Στέκομαι ώρα μπροστά σε μια φωτογραφία ενός νεανικού χεριού με τατουάζ. ''One week last summer'' γράφει.
Θυμάμαι ότι, όταν έμαθα το γεγονός, ήμουν κι εγώ σε διακοπές στην Κροατία, είχαμε μόλις φάει πρωινό και είχαμε μπει στο τουριστικό μας πούλμαν για την πρωινή μας ξενάγηση. Στην αρχή οι ειδήσεις που μαθαίναμε ήταν συγκεχυμένες και ασαφείς, μιλούσαν για αιματοχυσία στο Όσλο, για τρομοκρατικό χτύπημα με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Κι εγώ στο Όσλο είχα φίλους κι έναν μεγάλο έρωτα, εγώ εκεί είχα ποτίσει με τα δάκρυά μου τα σεντόνια δυο ξενοδοχείων, δε μπορούσα να πιστέψω ότι η πόλη της αγάπης μου, η χώρα της αγάπης μου είχε τώρα πνιγεί στο αθώο αίμα. Και αν το One day in history είναι γροθιά στο στομάχι, τότε το Ιntented Consequences στη διπλανή αίθουσα (back to back) είναι πραγματικό μαρτύριο. Ο αμερικανός Jonathan Torgovnik ταξίδεψε μέσα σε μια τριετία αρκετές φορές στη Ρουάντα για να φωτογραφίσει και να πάρει συνεντεύξεις από γυναίκες που βιάστηκαν από εθνοφρουρούς, κατά τη διάρκεια του αιματηρού εμφύλιου που συγκλόνισε τη χώρα από το 1990 ως το 1993 και αναγκάστηκαν στη συνέχεια να γεννήσουν τα παιδιά τους, τους καρπούς του βιασμού τους. Οι γυναίκες αυτές είδαν στις περισσότερες περιπτώσεις ολόκληρη την οικογένειά τους να σφαγιάζεται μπροστά τους, βιάστηκαν ομαδικά και επανειλλημένως από τους αντάρτες, (αλλά κάποιες και στα στρατόπεδα προσφύγων, όπου κατέφυγαν αργότερα για προστασία), έμειναν ανάπηρες, κόλλησαν Aids και έφεραν στον κόσμο παιδιά που δυσκολεύονται να αγαπήσουν, μερικά από τα οποία είναι επίσης οροθετικά. Οι ιστορίες τους είναι συγκλονιστικές και σε γεμίζουν θλίψη και θυμό για τα όρια της κτηνωδίας στα οποία μπορεί να φτάσει ένα ανθρώπινο ον.
Για να σταματήσω να κλαίω, επιστρέφω στην προηγούμενη, νορβηγική αίθουσα, όπου δίπλα στην τραγωδία της Ουτόγια, φιλοξενείται και η πανέμορφη έκθεση Echoes της Hebe Robinson. Γύρω στα 1950, οι κάτοικοι ενός απομακρυσμένου ψαροχωρίου της Νορβηγίας εισέπραξαν από την κυβέρνηση χρήματα για να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να εγκατασταθούν σε πιο κεντρικές περιοχές, προκειμένου το Lofoten, το χωριό τους, να εκσυγχρονιστεί. Επίσης δεσμεύτηκαν να μην επιστρέψουν ξανά. Η καλλιτέχνης επιστρέφει ιστορικές φωτογραφίες στα μέρη που τραβήχτηκαν αρχικά, συνδέοντας έτσι το παρελθόν με το παρόν, δείχνοντας με τον όμορφο και ευρηματικό της τρόπο ότι ο άνθρωπος στοιχειώνει τους τόπους που έζησε τόσο με την παρουσία του όσο και με την απουσία του, ότι τα βήματά του είναι ακόμα νωπά στο χιόνι και μια χειρονομία αγάπης ενός ηλικιωμένου ζευγαριού μπροστά στο σπίτι του αφήνει τα ίχνη του στο χώμα, ακόμα και αν το ζευγάρι είναι πια νεκρό, το σπίτι ισοπεδωμένο.
(Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 20 Νοεμβρίου 2013. Περισσότερες πληροφορίες για τους χώρους, αλλά και τις λοιπές δράσεις στο site : www.photofestival.gr)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου